JanPosthumus.com

Het basisonderwijs in kleine dorpen staat tegenwoordig onder grote druk. Scholen die niet aan de gestelde normen voldoen en een (te) klein aantal leerlingen hebben, worden met opheffing bedreigd. In Boerakker zag men de bui hangen en werd er, hoeweler nog geen directie noodzaak was, alvast samenwerking gezocht tussen het christelijk en openbaar onderwijs. Iets wat vroeger nooit voor mogelijk werd gehouden, werd toch realiteit. Een fusie tussen het christelijk en openbaar onderwijs in de vorm van een samenwerkingsschool. Met als resultaat de oprichting van de Klimboom. Maar hoe ging het in vroeger tijden met het onderwijs in Boerakker?

Evenals in veel andere dorpen kende ook Boerakker gescheiden christelijk en openbaar onderwijs. Vanuit ieders levensbeschouwing werd er aan kinderen onderwijs gegeven. De christelijke school stond nabij de kerk aan de Hoofdweg en de openbare school aan de Hoge Tilweg, later aan De Olde Ee. Een situatie die aan het begin van de 20e eeuw is ontstaan en meer dan 100 jaar heeft geduurd.

 

Historie

Het dorp Boerakker is eind 1800, begin 1900 ontstaan als een kleine nederzetting, voornamelijk bewoond door arbeiders die werkzaam waren in de vervening van de Ouddiepvenen. Op een topografische kaart uit 1907 is te zien dat het dorp uit ongeveer vijftien woningen bestaat, die allemaal gesitueerd zijn op 100-250 meter van de verharde weg die door het dorp heen loopt, de Boerakkerweg.

Aanvankelijk was er bij het luttele aantal inwoners nog weinig behoefte aan een school in de eigen woonomgeving. Het was een armoedige tijd, een tijd van werken in het veen en het was zwaar om het hoofd boven water te houden. Ook kinderen moesten op jonge leeftijd al in het veen aan het werk. Leerplicht kende men eind 19e eeuw nog niet. Lang niet alle kinderen gingen dus naar school en zij die dat wel deden, gingen naar de lagere school in Noordwijk, Niebert, Tolbert of een ander omliggend dorp. Daarbij was het schoolbezoek onregelmatig en het verzuim was groot. Zodra de hulp van de kinderen thuis niet gemist kon worden, verschenen zij soms lange tijd niet op school. Ook de weersomstandigheden waren van invloed. Zo lag het aantal kinderen dat de school bezocht in de wintermaanden een stuk lager dan in de zomer.

In 1900 werd de Leerplichtwet ingevoerd. Deze wet verplichtte kinderen van 6 tot 12 jaar tot het volgen van onderwijs.

 

Behoefte aan onderwijs

Naarmate het dorp Boerakker zich verder ontwikkelde, werd ook de behoefte aan onderwijs groter. Door toename van de bevolking steeg ook het aantal kinderen dat in het dorp woonde en daardoor de vraag naar onderwijs. Uiteindelijk vond men ook in Boeraakker dat er in het dorp een school moest worden gebouwd.

Daartoe richtte men zich tot de gemeente Marum. De eerste initiatieven zien we op 19 januari 1882. Inwoners van Boerakker benaderden de gemeente Marum met de vraag een school te mogen stichten tussen Boerakker en de Matssloot. Deze vraag werd afgewezen, mede omdat kinderen, volgens de gemeenteraad, gemakkelijk de school in Niebert konden bezoeken. In de jaren daarna kwam de stichting van een school nog een aantal keren in de raad ter sprake, maar besluiten werden er niet genomen.

In 1892 wordt er in de gemeenteraad gesproken over de keuze tussen de bouw van een school in Boerakker of een school in Jonkersvaart. Helaas voor Boerakker kiest men voor de bouw van een school in Jonkersvaart. Daar wordt, westelijk van de sluis, een school met twee lokalen gebouwd. 

 

Ongeveer tien jaar later, op 24 november 1902, neemt de gemeenteraad van Marum twee voor Boerakker positieve besluiten. Eerst is er het besluit om te komen “tot aanleg van een grintweg door Lucaswolde van den straatweg de Boerakker tot de grens van Opeinde” (de huidige Hoge Tilweg en Hooiweg in Lucaswolde en de Oosterweg in Noordwijk). Het tweede besluit betreft “een nieuwe school te stichten aan den Boerakker of aan den Hooiweg, indien daarvoor voldoende subsidie kan worden verkregen.”

 

Bijzonder onderwijs

De acties van het dorp richting gemeenteraad hadden betrekking op het openbaar onderwijs, dat onder verantwoordelijkheid van het openbare bestuur (gemeenten en rijk) viel. Ondertussen werden er echter door een groep inwoners van het dorp plannen ontwikkeld om te komen tot de oprichting van een bijzondere school, onderwijs gestoeld op christelijke grondslag. Binnen de dorpsgemeenschap was veel sympathie voor bijzonder onderwijs en dit initiatief kon dan ook op grote steun rekenen. Men was zo niet afhankelijk van bemoeienis van de overheid. Het schoolbestuur werd door ouders bemand en de plannen konden voortvarend worden aangepakt.

 

De eerste bijeenkomst om te komen tot de oprichting van een christelijke school in Boerakker werd gehouden op donderdag 11 januari 1906. Tijdens deze bijeenkomst werd de ‘Chr. School Vereeniging te Boerakker’ opgericht. Het bestuur zal bestaan hebben uit de personen die de vergadering hebben uitgeroepen, namelijk de heren E. Huisman, D. Nauta, J. v.d. Heide, B. Huberts, L. v.d. Molen, B. Bolt en H. v.d. Velde.

Alle 24 aanwezigen meldden zich aan als lid van de nieuwe vereniging. De statuten van de christelijke school in O|dekerk werden als model gebruikt voor de nieuwe vereniging.

De school werd ten westen van de weg, dus in de gemeente Marum, gebouwd op een terrein dat voor ƒ 475,- gekocht werd van dhr. A. Wagenaar. Tegenwoordig staat de school nog steeds op dezelfde plaats. Architect van de twee-klassige school was de heer Nanninga uit Oldekerk.

Op maandag 5 april 1909 werd het eerste schoolgebouw van Boerakker geopend. De school telde op dat moment 75 leerlingen. Het eerste hoofd van de school was meester Petrus Lok. Hij zou zes jaar aan de school verbonden blijven. In 1915 werd hij opgevolgd door Hendrik Boersma uit Warffum, die tot 1922 in Boerakker bleef. Daarna volgden dhr. J. Botma, dhr. C. Jelgerhuis, dhr. H. van der Meer, dhr. J. Rebel, dhr. T. Spoelstra, dhr. Jan Hamstra, dhr. Luit Pool en Mw. Silvia Hoekstra-Abels.

 

Openbare school

Ondertussen gaat het met de plannen voor bouw van een openbare school in Boerakker moeizaam. Na het positieve besluit van de gemeenteraad op 24 november 1902, kwam men daar enkele jaren later ten gunste van een nieuwe school in De Wilp op terug.

Het succes van het stichten van een christelijke school in het dorp zal ongetwijfeld invloed gehad hebben, want in 1908 wordt dan eindelijk het definitieve besluit genomen voor de bouw van een openbare school in Boerakker. Dan verdaagt Gedeputeerde Staten van de provincie Groningen een beslissing op het raadsbesluit van de gemeente Marum “tot bouwing eener school aan den Boerakker”.

Het zal nog even duren voordat het dan echt zover is. Op zaterdag 10 juli 1909 verschijnt er een advertentie in een aantal kranten, waarin Burgemeester en Wethouders aankondigen “dat er op de donderdag a.s. een aanbesteding gaat plaatsvinden voor het bouwen van eene school met onderwijzerswoning aan den Boerakker.” 

Het zal nog even duren voordat het dan echt zover is. Op zaterdag 10 juli 1909 verschijnt er een advertentie in een aantal kranten, waarin Burgemeester en Wethouders aankondigen “dat er op de donderdag a.s. een aanbesteding gaat plaatsvinden voor het bouwen van eene school met onderwijzerswoning aan den Boerakker.” Een kleine week later, op vrijdag 16 juli, wordt in de raadsvergadering bekend gemaakt dat de laagste inschrijver voor de school en meesterswoning R. Meek te Tolbert is, voor een bedrag van ƒ10.099,-. Voor het ameublement is voor ƒ922,- J. van Houten uit Leek de laagste inschrijver. De raad besluit het werk voorlopig aan deze twee te gunnen. Het werk vlot snel en in februari 1910 wordt de school officieel geopend.

Het eerste hoofd van de school is de heer Pieter Arjen Tamsma, die tot 1916 aan de school verbonden is. ln november 1909 werd hij door de raad voorgedragen als “hoofd der school te Boerakker.” Hij werd opgevolgd door dhr. Klaas Groeneveld. In die tijd verdiende een hoofd van een lagere school een aanvangsjaarwedde van ƒ950,-. Verhogingen vonden plaats na 3, 7, 11, 15 en 20 dienstjaren, telkens met ƒ50,- en met een maximum van ƒ1200,-. Het geven van herhalingsonderwijs was verplicht en leverde voor meester 60 cent per lesuur op. Het gebruik van de meesterswoning met tuin was vrij. Meester Groeneveld bleef tot 1921 en werd opgevolgd door dhr. P. Jager. Daarna kwamen dhr. K.H. Koopman, dhr. v.d. Berg, dhr. B. v.d. Bosch, dhr. Johannes Breeuwsma, dhr. Wolter D. v.d. Wijk en dhr. Harmen Westerlaan.

 

Het 25-jarig jubileum

Midden in de crisis van de jaren dertig herdachten beide scholen hun 25-jarig bestaan. Op donderdag 5 april 1934 vierde de christelijke school haar jubileumfeest. Een feestcommissie onder leiding hoofdmeester Botma zette een sober feestprogramma in elkaar. Voor de kinderen werd er een optocht georganiseerd en ’s avonds werd in de Gereformeerde Kerk een feestelijke bijeenkomst met genodigden gehouden. Een jaar later, op vrijdag 19 juli 1935 werd het 25-jarig bestaan van de Openbare School gevierd met een optocht. Het weekblad “Het Noorden in Woord en Beeld” schreef over het feest: “Op 19 Juli hield de O.L. School te Boerakker feest en wel een jubileumfeest ter eere van het 25-jarig bestaan. Allen hadden hun best gedaan om deze dag zoo mooi mogelijk te herdenken en dat is zeker ten volle gelukt. Als men deze fleurige kinderstoet voor de versierde wagen en al het meegenietende publiek ziet, weet men dat de feestvreugde algemeen was.” Later in het jaar werd er voor de kinderen nog een schoolreisje naar de speeltuin in Harkstede georganiseerd.

 Nieuwe christelijke school

 In 1946 kwam naar voren dat de christelijke school bouwkundig gezien veel gebreken vertoonde en niet meer geschikt was voor het geven van onderwijs. Een lekkend dak, naden en kieren in vloer en zolder, een slechte drinkwatervoorziening en kapotte ramen zorgden er voor dat het schoolgebouw door de Inspecteur van de Volksgezondheid werd afgekeurd. In de ogen van het schoolbestuur opende dit besluit de weg naar de bouw van een nieuwe school. Het gemeentebestuur dacht er echter anders over en ging uit van verbouw en renovatie van de oude school. Het gesteggel over dit onderwerp dat hierna plaatsvond duurde enkele jaren. In 1949 stelden burgemeester en wethouders nogmaals voor om over te gaan tot verbouw en de aanvraag voor nieuwbouw in te trekken. Uiteindelijk ging men toch overstag en werd een jaar later de noordelijke helft van de appelhof achter de meesterswoning aangekocht als plaats voor de nieuwe school, die op 21 augustus 1951 officieel werd geopend.

Nieuwe openbare basisschool

In 1985 onderging het onderwijs een grote verandering, toen de Wet op het Basisonderwijs werd ingevoerd. Daarbij werd de kleuterschool voor kinderen van 4 en 5 jaar samengevoegd met de lagere school tot een basisschool. Omdat de openbare school aan de Hoge Tilweg niet meer aan de eisen van die tijd voldeed en daarnaast ook te weinig ruimte bood voor een extra groep leerlingen, werd besloten tot bouw van een nieuwe school. In het jubileumjaar 1985 werd de eerste steen gelegd van de nieuwe basisschool aan De Olde Ee; de school werd in 1986 officieel geopend. De oude school aan de Hoge Tilweg werd in 1986 verkocht en doet tegenwoordig dienst als woonhuis.

 

Kleuterschool

De Wet op het Basisonderwijs betekende het einde van de kleuterscholen in Nederland. De kleuterschool in Boerakker verdween ook en ging op in de basisschool. Op 3 oktober 1967 was de kleuterschool van start gegaan in een leegstaand lokaal van de christelijke school, waar het een nauwe relatie mee had en van waaruit ook de oprichting naar voren was gekomen. De school werd toen door 35 kleuters bezocht, wat volgens de inspectie meteen het maximale aantal was. Er ontstond al gauw een wachtlijst. In 1974 werd het probleem van de wachtlijst opgelost met een tweede groep, die haar intrek nam in verenigingsgebouw De Fakkel. In 1976 werden beide locaties door de inspectie afgekeurd voor kleuteronderwijs. Het was het begin van jarenlang onderhandelen met het gemeentebestuur over nieuwbouw en verbouw, waarbij er zelfs plannen zijn geweest voor nieuwbouw van de christelijke school, de openbare school, de kleuterschool en een gymnastieklokaal, alles onder één dak. Door bezuinigingen haalden deze plannen de eindstreep niet. Uiteindelijk werd er in afgeslankte vorm nieuwbouw gepleegd achter de christelijke school. De opening van de nieuwe kleuterschool vond op 19 januari 1983 plaats.

 

Eeuwfeesten

Op 4 april 2009 vierde ’t Fundament, zoals de christelijke school inmiddels heette, het eeuwfeest. De openbare school De Til deed het een jaar later op zaterdag 3 juli. Beide scholen hadden een speciaal jubileumprogramma opgesteld, waarvan de reünie een mooie afsluiting vormde. Honderden oud-Ieerlingen en leerkrachten kwamen terug naar Boerakker om herinneringen aan vroeger op te halen. Het was ook meteen het laatste jubileum dat door beide scholen afzonderlijk werd gevierd.

 

Fusie

Kenmerkend voor de laatste jaren is het steeds verder teruglopend aantal leerlingen dat beide scholen bezoekt. De christelijke school telde op een gegeven moment ongeveer zestig leerlingen, de openbare school had de helft van dat aantal. De verwachte verdere daling van het aantal leerlingen dreef beide scholen elkaar in de armen. Daarmee liepen ze vooruit op ontwikkelingen die elders in het land ook gaande zijn en voor de gemeente Marum uniek te noemen waren.

Er werd onderzocht of er een vorm van samenwerking mogelijk was. Het resultaat van de besprekingen was uiteindelijk een fusie die per 1 augustus 2012 gerealiseerd werd. De christelijke basisschool ’t Fundament en de openbare basisschool De Til gingen op in een samenwerkingsschool die ‘De Klimboom’ werd genoemd. Gezien de tweestrijd die er in vroegere tijden tussen de scholen heeft bestaan, was dit een ontwikkeling die, vooral door oudere generaties, nooit voor werkelijkheid was gehouden.  

De fusieschool vestigde zich in het gebouw waar eerst de christelijke basisschool gehuisvest was. Directeur van de school is Paulien van de Andel. De openbare school aan de Olde Ee staat inmiddels te koop.

 

Jan Posthumus,

2013.

 

 

Dit artikel is verschenen in 't Olde Guet, tijdschrift van Heemkundekring Vredewold-West november 2013.

 

Bronnen:

Vlijtige armoede en tonnen gouds, J. en H.J. Boerema

Gemeente Marum door de eeuwen heen, W.T. Vleer

75 jaar Christelijke Lagere School Boerakker, J.J. Hamstra

Jubileumboek 1910-1985 Openbare Lagere School Boerakker

100 jaar Openbare Basisschool De Til-Boerakker 1910-2010

Website Samenwerkingsschool Boerakker

Archief Nieuwsblad van Noorden